หากพูดถึงผืนป่าดงพญาไฟในปัจจุบันเราคงไม่ค่อยคุ้นหูกันสักเท่าไหร่แต่เชื่อว่าหลายคนคงเคยได้ยินมาบ้าง แต่ถ้าเราเรียก “เขาใหญ่” ทุกคนต้องร้องอ๋ออย่างแน่นอน โดยชื่อดงพญาไฟ คงต้องย้อนไปไกลสมัยรัชกาลที่ 4 กันเลยทีเดียวที่ได้มีการบันทึกไว้
ผืนป่า “ดงพญาไฟ” คือผืนป่าตรงกลางบริเวณระหว่างจังหวัดสระบุรีและจังหวัดนครราชสีมา ซึ่งในอดีตการจะเดินทางสู่ภาคอีสานจำเป็นที่ต้องเดินทางด้วยเท้าผ่านเส้นทางนี้ซึ่งว่ากันว่ามีอันตรายทุกฝีก้าว ทั้งโรคภัยไข้เจ็บ ไข้ป่า สัตว์ป่า ภูตผีที่พร้อมจะคร่าชีวิตนักเดินทางได้ทุกเมื่อจึงเป็นที่กล่าวขานชาวบ้านบริเวณนั้นมาอย่างช้านานสมกับชื่อ “ดงพญาไฟ”
ครั้นต่อมาในสมัยรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาล ที่ 4 จากบันทึกของบทพระนิพนธ์ของสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ เรื่อง เที่ยวตามทางรถไฟ ได้ทรงเล่าถึงป่าดงพญาไฟไว้ว่า
“ดงพญาไฟนี้ เป็นช่องสำหรับข้ามไปมา ระหว่างเมืองสระบุรีกับมณฑลนครราชสีมาแต่โบราณ ไปได้แต่โดยเดินเท้า จะใช้ล้อเกวียนหาได้ไม่ ด้วยทางต้องเดินตามสันเขาบ้าง ตามไหล่เขาบ้าง คนเดินตามปกตินั้นตั้งแต่ตำบลแก่งคอย ต้องค้างคืนในป่านี้ถึง 2 คืน ถึงจะพ้น”
“สมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงเคยพระราชดำริไว้ว่า ไม่ควรเรียกดงพญาไฟเพราะให้คนครั่นคร้าม จึงทรงกราบทูลพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ขอให้เปลี่ยนชื่อจาก ดงพญาไฟ เป็น ดงพญาเย็น แต่หลายคนยังคงเรียกว่า ป่าดงพญาไฟอยู่ดั้งเดิม”
แต่ชาวบ้านส่วนใหญ่ก็ยังคงเรียก “ดงพญาไฟ” ตามเดิมกันอยู่นั่นเอง หลังจากบ้านเมืองมีการพัฒนาและเจริญเติบโตขึ้นเรื่อย ๆ จนถึงมีการตัดถนนมิตรภาพเชื่อมต่อจังหวัดทำให้ประชาชนหลั่งไหล่เขามาตั้งบ้านเรื่อนบริเวณดงพญาเย็นเป็นจำนวนมาก และค่อยๆ คลายความหวาดกลัวเช่นครั้งอดีตลงไปมาก
จนถึงสมัยของจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ เป็นนายกรัฐมนตรีที่มีการประกาศพื้นที่บริเวณดงพญาเย็นเป็นอุทยานแห่งชาติแห่งแรกของประเทศ โดยใช้ชื่อว่า “อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่” ทำให้ต่อมาบริเวณนี้จึงถูกเรียกติดปากและเหมารวมพื้นที่รอบๆว่าเขาใหญ่เกือบทั้งหมด ซึ่งแต่เดิมชื่อเขาใหญ่เป็นเพียงตำบลเล็กๆ ชือว่า “ตำบลเขาใหญ่” เท่านั้นซึ่งครั้งในอดีตจะมีชื่อเสียงด้านโจรผู้ร้ายชุกชุม
ปัจจุบันชื่อป่าดงพญาเย็นยังคงอยู่โดยเป็นชื่อเรียกบริเวณที่ได้รับการขึ้นเป็นมรดกโลกทางธรรมชาติในชื่อ “ป่าดงพญาเย็น-เขาใหญ่” ครอบคลุมพื้นที่กว่า 6 จังหวัดคือ นครราชสีมา ปราจีนบุรี บุรีรัมย์ สระแก้ว นครนายก และ สระบุรี
